2005 yılından bu yana MES yazılımları üretme ve uygulama konusunda çalıştığım için en çok karşılaştığım sorulardan biri “Hocam MES nedir?”.

Bunu bilimsel bir makale olarak değil konuya yakın olmayanların daha rahat anlaması için bir metin olarak yazmayı tercih ediyorum. Ayrıca yıllardır bu konuda çalıştığım için kendi yorumlarımı yapma hakkını kendimde görüyorum.

MES bilindiği gibi “Manufacturing Execution System” kelimelerinin kısaltılması. Bu da Üretim Uygulama Sistemi” olarak çeviriyoruz dilimize. Önceleri “Üretim Yürütme Sistemi” diye çevirsek de “Yürütme” işini sevmediğimizden “Uygulama” yı tercih ettik ????

Ben bu yazımda biraz MES ne değildir açısından yaklaşarak konuyu açıklamaya çalışacağım.

Asıl olan bir Üretim İşletmesinin doğru bir şekilde yönetim ve uygulama fonksiyonlarının yerine getirilmesidir. Bunu bu günkü bilgilerimiz ve deneyimlerimiz kapsamında açıklayabiliriz. Unutmamalıyız ki sonsuz olan sadece değişimdir. Bilim sürekli gelişme halindedir ve bu gelişmeye devam edecektir.

Bugün bu konuyu anlatırken Sanayi 5.0 Evrimi açısından anlatmak kolaylık sağlayacaktır. Şu an temel teknolojileri üretim işletmelerimizi bugün ve gelecekte daha rekabetçi hale getirmek için kullanmaya çalışıyoruz. Bütün bunları İnsan – Toplum – Çevre için yapmayı unutmamalıyız. Sanayi 5.0’ın temel değerleri bunlardır. Sanayi 4.0’ın temelini ise Yapay Zeka oluşturmaktadır. Bu yüzden Sanayi 4.0 herkesin kullandığı gibi dijitalleşme değil “Akıllı Dijitalleşme” dir. Atölyelerimizde ve Yönetim katlarında bütün süreçlerimizi dijitalleştirmek ve bunları daha az sayıda akıllı insan ile yapmak için İnsan zekasını simüle eden sistemleri de kullanmayı planlamamız gerekmektedir. Yani hem ofislerimizde hem de atölyelerimizde daha az sayıda akıllı insan ile fabrikalarımızı çalıştırmamız gerekmektedir. Demek ki sadece robotlar, otomatik hatlar değil temel insan zekasını simüle edebilen siber fiziksel sistemlerden bahsediyoruz. Bu ofislerimiz için de geçerlidir. Ofislerimizde de akıllı siber fiziksel sistemler kullanmalıyız. Bu transformasyon sırasında da işlerini kaybedecek büyük sayıda insanlar için de toplumsal dönüşüm projeleri hazırlamalıyız. Bu önemli ölçüde siyasetçilerin görevi olsa da biz de fabrikalarımız çapında projeler yapabiliriz.

Yine bu akıllı dijitalleşme furyası içinde unutmamamız gereken önemli başlıklar, Stratejik Planlama, Süreç bazlı yönetim, Sürekli iyileştirme ve İnsan Kaynakları yönetimidir. Her ne kadar yapay zeka sistemleri daha az sayıda insanla çalışmamızı sağlayacaksa da insanı tamamen sıfırlamak olanak dahilinde olmayacaktır. İkinci önemli konu ise Stratejidir. Hedefimiz kayalıklarsa teknemizin motorunun verimli çalışması, yelkenlerimizin doğru açıda olması önemli değildir. Asıl olan Palmiyeli güzel adayı hedeflemektir.

Yapay Zekayı merkeze koyduktan sonra, Sanayi 5.0 ile ilgili temel üretim teknolojileri; IoT (Internet, PLC, Sensör vb. teknolojileri), Big Data, Bulut, Siber Güvenlik, AR/VR (Sanal ve Artırılmış gerçeklik), 3D yazıcılar (Eklemeli Üretim), Simülasyon, Yazılım-Donanım robotları olarak sayılabilir. Tabi ki yukarıda söylediğimiz gibi bu sistemlerin hepsinin Yapay Zekaya sahip olması gerekir. Burada Metaverse, WEB 3.0, Block Chain, Paylaşımlı Mülkiyet vb. konulara girmeyeceğim. Yoksa bu makale kitaba dönüşecek ????

Bizim Üretim işletmeleri olarak görevimiz, bu kavramları ve teknolojileri yatayda (Fabrikamız, Tedarikçi Fabrikalar, Hammadde Tedarikçileri, Lojistik Firmaları, Ara Depolar, Mağazalar ve tabi ki müşteri) ve dikeyde (Fabrikamızdaki Ofis ve Atölye) uygulamak.

Bu işin kalbinde, özellikle de merkez ofiste ERP yazılımları var. Temel İşletme Süreçlerimiz olan Satış, Satınalma, Envanter Yönetimi, Finans, Muhasebe, Temel Üretimi bu yazılımlar üzerinden yönetiyoruz. Burada CRM, İK, Bütçe gibi uzmanlaşmış yazılımları da ERP’mize entegre olarak kullanabiliyoruz. Yatayda ise yine ERP’mize entegre olarak Depo Yazılımları, Lojistik Yazılımları gibi birçok yazılım daha kullanabiliyoruz.

Tabi ki tüm Fabrika süreçlerinde bu tip fonksiyonel yazılımların yanı sıra Süreç Yönetim Yazılımları, RPA gibi destek yazılımları da kullanıyoruz.

Biz yine Üretime dönelim. Yani üretimin kendisine esas operasyonu yaptığımız yere. Burada son yıllardaki önemli kavram MOM. Yani Manufacturing Operational Management (Operasyonel Üretim Yönetimi. Bunu 4 alt başlığa ayırıyoruz. Bunun bir alt kırılımını da yazacağım ki MES’in ne olmadığı net olarak anlaşılsın.

1. Akıllı Tasarım

1. 1.1 Ürün Tasarımı (CAD, Ürün Testleri vb.)
2. 1.2 Fabrika & Hat Tasarımı (Simülasyon)
3. 1.3 PLM (Ürün Yaşam Döngüsü)

2. Akıllı Planlama

1. 2.1 Stratejik Üretim Planlama
2. 2.2 Yıllık Üretim Planlama
3. 2.3 MPS (Main Production Schedulling – Kaba Üretim Çizelgeleme)
4. 2.4 S&OP (Sales & Operational Planning – Satış ve Operayon Planlama)
5. 2.5 MRP (Material Requirement Planning – Malzeme İhtiyaç Planlama)
6. 2.6 MRP II (Manufacturing Resources Planning – Üretim Kaynakları Planlama)
7. 2.7 FCP (Finite Capacity Planning – Sonlu Kapasite Çizelgeleme)
8. 2.8 Çekme Tipi Planlama (Kanban vb.)

3. Akıllı Üretim

1. 3.1 MES
2. 3.2 Kalite Yönetimi
3. 3.3 Bakım Yönetimi
4. 3.4 İstatistiksel Proses Kontrol

4. Akıllı Malzeme Yönetimi

1. 4.1 Depo Yönetimi
2. 4.2 Malzeme İzlenebilirliği
3. 4.3 İleri İzlenebilirlik (Malzeme ve Operasyonel İzlenebilirlik)

Bu tablodan görülebileceği gibi MES, MOM’un Akıllı Üretim ana başlığı altında yer alan bir konudur. Diğer konular MES değildir.

MES Çizelgelenmiş Operasyon emirlerini alıp, Bunu İş Merkezlerine iletip (Makine, Hat, U Tipi hücre vb.) Burada otomasyon yoluyla Üretim Adedi, hızı, duruşlar, kalite hataları vb. verileri toplayıp bu verileri Big Data halinde depolayıp Analiz eden yazılımlara denir. Tabi ki üretimle ilgili verileri isteyen yazılımlara da yollar (ERP, Çizelgeleme yazılımı vb.)

Bir MES Projesinin Bileşenlerine bakacak olursak

1. MES Yazılımı
2. Otomasyon Firmaları (PLC, Sensör, Iot, gibi donanımlar kullanarak bu verileri bir veri tabanına yazma işlemi)
3. Bilgisayar Donanım ve Sistem Firmaları (Operatör Terminalleri, Serverlar, Network vb.)
4. ERP ve Çizelgeleme Yazılımı Firmaları (Üretim Emirlerini MES’e yollayıp sonuçlarını tekrar geri almak)
5. Üretim Danışmanlığı firmaları (MES’in topladığı verileri inceleyerek iyileştirme projelerinde kullanan firmalar)
6. OT/VT firmaları (Projede Barkod basımı vb. yapılacaksa)

Burada bir firma bütün bu hizmetleri verebileceği gibi bir proje yönetimi disiplininde (Bunu Kullanıcı firma kendi yönetebildiği gibi yukarıdaki bileşenlerden de bu hizmet alınabilir) konularında uzman firmalar da bir arada çalışıyor olabilir.

Ben proje yönetimini firmanın kendisinin üstlenip (gerekirse burada da hizmet alıp) her konunun en iyisiyle çalışma taraftarıyım. Doğal olarak evimin Televizyonunu, Mobilyalarını, Beyaz eşyalarını vb. aynı markadan almayı düşünmediğim gibi.

Özellikle burada otomasyon konusu MES ile karıştırılmaktadır. Dünyada Siemens, Schneider, Delta gibi Dünya çapında büyüklükte onlarca uzman Otomasyon firması bulunmaktadır. Bunlar üretim verilerini toplamak, bunları görüntülemek hatta makinelerimizi uzaktan yönetmek hizmetlerini 1960’lı yıllardan bu yana vermektedirler.

Özetle, MES yazılımı üretmek Otomasyon firması olmak, Bilgisayar Donanım Firması olmak, Üretim Danışmanlığı firması olmak, ERP firması olmak, OT/VT firması olmak demek değildir. MES bütün bu bileşenlerden gelen verileri alır, entegre eder, online izler, temel verimlilik analizlerini sağlar. Dolayısıyla bu bileşenlerin temelini oluşturur ve entegrasyonunu sağlar.